मौखिक
प्रश्न 1.एकपदेन उत्तरं वदत।
(क) शवराज्यानि कि कांवन्ति ।
उत्तर- कलहं
(ख) अमेय राज्येष परस्पर कि प्रचलति ?
उत्तर-शीतयुद्ध।
(ग) सर्वे कि त्यजेयुः।
उत्तर–स्वार्थम्।
(ब) वैरेण कस्य शमनम् असम्भवम् ?
उत्तर-रस्य।
(ज) किया विना कि भारः?
उत्तर-ज्ञान।
प्रश्न 2. निम्नलिखितानां पदानां प्रकृतिप्रत्ययविभागं वदत :
नीतिः, उक्तम्, दृष्ट्वा, शमनम्, आश्रित्य
उत्तर : नीति-नी+ क्तिन्
उक्तम्-वच्+क्त
दृष्ट्वा-दृश् + क्त्वा
शमनम्-शमन् + ल्युट्
आश्रित्य आ+थि+ ल्यप् ।
लिखित
प्रश्न 1. अघोलिखितानां प्रश्नानाम् उत्तराणि संस्कृतभाषायां लिखत :
(क) अशान्तिसागरस्य कूलमध्यासीनः कः दृश्यते ?
उत्तर—अशान्तिसागरस्य कूलमध्यासीनः संसारः दृश्यते ।
(ख) अद्य विध्वंसकानि कानि आविष्कृतानि सन्ति ?
अद्य विध्वंसकानि अस्वाणि आविष्कृतानि सन्ति ।
(ग) अशान्तेः कारणद्वयं किम् अस्ति?
उत्तर—अशान्तेः कारणद्वयं द्वेषः असहिष्णुताश्च अस्ति।
(घ) असहिष्णुतां कः जनयति ?
उत्तर-असहिष्णुता द्वेषः जनयति ।
(ङ) कः बलपूर्वकं निवारणीयः ?
उत्तर-स्वार्थोपदेशः बलपूर्वकं निवारणीयः ।
प्रश्न 2. अधोलिखितपदानां स्ववाक्येषु संस्कृते प्रयोगं कुस्त :
अयम्, अशान्तिः, मैत्री, उत्कर्षम्, प्रेरकः, परोपकारः ।
उत्तर : अयम्-अयम् अश्वः अस्ति।
अशान्तिः-वैरेण अशांतिः जायते।
मैत्री भारत रूसः मैत्री विख्यातः अस्ति।
उत्कर्षम् सदाचार उत्कर्षम् मन्यते।
प्रेरकः-राजनीतिज्ञाः भेदभावस्य प्रेरकाः सन्ति ।
परोपकार:-परोपकार परमो धर्मः।
प्रश्न 3. सन्धिविच्छेदं कुस्त :
परोपकारः, निवारणोपायश्च, विश्वसन्नपि, उक्तञ्च, भवतीति, वसुधैव, जीवनेऽनिवार्यम्।
उत्तर: परोपकारः = पर + उपकारः।
निवारणोपायश्च = निवारण + उपायः + च ।
विश्वसन्नपि = विश्वसन् + अपि ।
उक्तञ्च = उक्तम्+च।
भवतीति – भवति + इति ।
वसुधैव = वसुधा+एव।
जीवनेऽनिवार्यम् = जीवने + अनिवार्यम् ।
प्रश्न 4. अधोलिखितेषु वाक्येषु रेखाङ्कितपदानि आधारीकृत्य प्रश्ननिर्माण कुरुत :
(क) कारणे ज्ञाते निवारणस्य उपायोऽपि ज्ञायते।
(ख) सर्वेषु देशेषु अशान्तिः दृश्यते ।
(ग) स्वार्थः वैरं प्रवर्धयति।
(घ) राजनीतिज्ञाः अत्र विशेषणे प्रेरकाः ।
(ङ) सामान्यो जनः न तथा विश्वसन्नपि बलेन प्रेरितो जायते ।
उत्तर:
(क) किं ज्ञाते निवारणस्य उपायोऽपि ज्ञायते ?
(ख) सर्वेषु देशेषु किं दृश्यते ?
(ग) कि वैरं प्रवर्धयति ?
(घ) का अत्र विशेषेण प्रेरकाः?
(ङ) सामान्यो जनः न तथा विश्वसनपि केन प्रेरितो जायते?
प्रश्न 5. अधोलिखितानां पदानां प्रकृतिप्रत्ययविभागं कुरुत :
उक्तम्, नीतिः, भारः, शमनम्, शान्तिः, आश्रित्य
उत्तर : उक्तम् = वच् + क्त।
नीतिः = नी+ क्तिन्।
भारः = भृ+घञ्।
शमनम् = शम् + ल्युट्।
शांतिः = शम् + क्तिन्।
आश्रित्य = आ + थि+ ल्यप् ।
प्रश्न 7. अबोलिखितानि वाक्यानि बहुवचने परिवर्तयतः
उदाहरणम्-एकवचने-महापुरुषः अस्ति।
बहुवचने-महापुरुषाः सन्ति ।
(क) विद्वान् कथयति।
(ख) जनः जानाति।
(ग) भारतीयः नीतिकारः उद्घोषयति ।
(ब) देशः प्रेषयति।
(ड) सः उत्कृष्टं मन्यते।
(च) त्वं कुत्र गच्छसि?
उत्तर :
(क) विद्वांसः कथयन्ति ।
(ख) जनाः जानान्ति।
(ग) भारतीय नीतिकाराः उद्घोषयन्ति ।
(घ) देशाः प्रेषयन्ति।
(ङ) ते उत्कृष्टं मन्यन्ते।
(च) यूयम् कुत्र गच्छथ?
प्रश्न 8. स्तम्भहूये लिखितानां विपरीतार्थकशब्दानां मेलनं कुरुतः
स्वार्थः – परमार्थः
बलम् – निर्बलम्
सामान्यः – विशेषः
उत्कर्षः – अपकर्षः
द्वेषः – मित्रता
शीतम् – उष्णम्
विध्वंसम् – निर्माणम्
प्रश्न 9. कोष्ठान्तर्गतानां शब्दानां साहाय्येन रिक्तस्थानानि पूरयत:
(क्वचिदपि, वैरस्य, विरलाः, सावधानतया,पर्याप्तः)
(क) अशान्तेः कारणं तस्याः निवारणोपायश्च चिन्तनीयौ।
(ख) अवैरेण करुणया मैत्रीभावेन च शान्तिः भवति।
(ग) अत्र महापुरुषाः सन्ति ।
(घ) शुष्कः उपदेशः न ……..।
(ड) ……. शान्तं वातावरणं वर्तते ।
उत्तर-
(क) सावधानतया
(ख) वैरस्य
(ग) विरलाः
(घ) पर्याप्तः
(ङ) क्वचिद् ।
